نخستین پیشنهاد برای تأسیس کارخانه کبریت‌سازی در سال ۱۳۰۵

شاید این مطالب برایتان مفید باشد

محمد رنجبر قدیمی‌ترین روزنامه‌فروش دنیا که نامش در کتاب گینس ثبت شده

8 ساعت پیش

خاطرات خوش روزهای توزیع روزنامه اطلاعات

5 روز پیش

فنی زاده، از حروفچینی روزنامه اطلاعات تا «دایی جان ناپلئون »

2 هفته پیش

آن‌طور که در کتاب «تاریخ اقتصادی مشهد» آمده است،

نخستین پیشنهاد برای تأسیس کارخانه  کبریت‌سازی در

سال ۱۳۰۵ خورشیدی توسط «میرزامحمد دانش» مطرح

می‌شود  و  او  درخواست این امتیاز  را  همان سال به

وزارت فلاحت و فواید ارائه می‌کند که قبول می‌افتد و

امتیاز تأسیس این‌کارخانه را  (مطابق مواد و شرایط امتیاز

کبریت‌سازی آذربایجان، مصوب  ۱۵ دی ۱۳۰۱ خورشیدی)

برای مدت ۱۵ سال به میرزا محمد دانش و برادرش، علی

صدرالتجار می‌دهند.

این اتفاق بارقه امیدی بود وبا رضایت درباریان رو به رو می‌شود زیرا  متمولین خراسان امیدوار بودند برادران دانش و صدرالتجار بتوانند با تأسیس مؤسسه‌های مفید اقتصادی در خراسان، ملت را از زیر بار کمرشکن واردات خارجی رها کنند .
با این همه احوال،خبر اجازه تاسیس یک‌کارخانه کبریت سازی در مشهد در راپورتی کوتاه در ۱۹ فروردین ۱۳۰۷  در جریده اطلاعات منتشر شد، در این خبر آمده است:کمیسیون فوائد عامه لایحه نمره۲۸۳۴۶۸۴۱ مورخه ۲۰‌بهمن ماه دولت را مطرح شورو مشاوره قرارداده و راپورت آنرا با  مختصر اصلاحی تقدیم می‌دارد.
ماده واحده – مجلس شورای ملی  به وزارت فلاحت و تجارت وفوائدعامه اجازه می‌دهد که قرارداد امتیاز انحصاری کبریت سازی ایالت خراسان به آقای میرزا محمد دانش تبعه مسلم ایران مطابق مواد وشرایط امتیازکبریت سازی آذربایجان مصوب جدی -دی ماه – ۱۳۰۱و ۷خرداد۱۳۰۶ (به استثناءقسمت مربوطه به کشتیرانی دریاچه ارومیه و راه آهن آذربایجان)اعطاء وقراردادامتیاز مذکور را مطابق معمول با مشارالیه منعقد نماید.
تبصره – درصورتی که صاحب امتیاز ازتاریخ تصویب این ماده تا مدت دوسال کارخانه کبریت سازی را دایر ننماید این امتیاز از درجه اعتبار ساقط خواهد بود. 

نخستین امتیاز تأسیس‌کارخانه‌کبریت سازی

بر اساس گزارشی که روز شنبه ۵ اسفند ۹۶ در  شمـاره ۲۸۲ در شهرآرا محله منطقه دو مشهد چاپ شده است،در این دوران که هنوز امتیاز تأسیس کبریت خراسان صورت عملی نیافته بود، کبریت تبریز در بازار مشهد، خرید وفروش می‌شده است. این کارخانه کبریت برای رقابت با کبریت های فرنگی، تبلیغات خود را با  رنگ وبوی وطن پرستی توأم می‌کرد که راهکار مناسبی بود. 

گرانی کبریت در ابتدای قرن

در همین دوران(دهه نخست اول قرن چهارده)
که هنوز طرح کارخانه در حد یک‌قانون تصویب شده روی کاغذ بود، به دلیل واردات، قیمت کبریت در بازار مشهد چندان باثبات نبود. در سال های  ۱۳۱۰ تا   ۱۳۱۱ خورشیدی، قیمت کبریت به دلیل محدودیت واردات و افزایش تعرفه گمرکی به شدت افزایش می‌یابد و بحرانی در بازار به وجود می‌آید.
خرداد  ۱۳۱۱ خورشیدی قیمت کبریت داخلی و خارجی در مشهد به هر قوطی ۶  شاهی رسید. در واقع یکی از علل اصلی گرانی کبریت در مشهد، احتکار بود. در همین راستا موسی خان جوان، رئیس بلدیه مشهد، دهم مرداد  ۱۳۱۱  اعلام کرد که قیمت مقطوع فروش کبریت هرقوطی ۵  دینار تعیین شده است. این اطلاعیه به فروشندگان هشدار داد هر کس از این نرخ تخلف کند، مورد تعقیب قرار خواهد گرفت. در این میان یک راهکار دیگر نیز برای جلوگیری از احتکار ارائه شد و آن تأسیس کارخانه، به عنوان تنها راه تأمین احتیاجات داخلی بود.

واردات کبریت از شوروی

بر اساس اسناد، پس از این و در سال های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۳  خورشیدی که تولیدات داخلی جواب‌گوی نیازمصرفی نبود، دولت مجبور می‌شودچند هزار صندوق کبریت ازشوروی وارد کند.درچنین شرایطی،حاج کاظم کوزه کنانی در آذ ر ۱۳۱۳‌خورشیدی تقاضای تأسیس کارخانه کبریت سازی را دوباره مطرح می‌کند اما اداره صناعت و فلاحت با احداث کارخانه جدید کبریت موافقت نمی‌کند. گویا علت موافقت نکردن با این تقاضا، کمیابی چوب در اطراف مشهد عنوان شده که از قراری درست نبوده است.
چندی بعد کبریت تابان شاهرود اواخر شهریور ۱۳۱۴خورشیدی توسط چند تاجر خراسانی، تولید و وارد بازار مشهد می‌شود و در دسترس مردم قرار می‌گیرد.   روزنامه «شهامت»  مشهد اقدامات این گونه تجار وطن پرست را در خور تشویق و تمجید می‌داند ، از اهالی خراسان می‌خواهد برای تشویق هم که شده از این گونه مؤسسات ملی حمایت کنند.

صادرات کبریت به پاکستان

در نهایت پس از فراز و فرودهای بسیار، میرزا محمددانش می‌تواند امتیاز تاسیس کارخانه کبریت را در شهریور ۱۳۲۰خورشیدی برای مشهد دریافت کند. در ادامه این اتفاق، ورود کبریت خارجی ممنوع می‌شود تاطی سال‌های ۱۳۲۰  تا ۱۳۳۰  چندین کارخانه کبریت سازی دستی در مشهد پا بگیرند که کازرونی، اعلا، توفیق، تجارتی و صنعتی، پرتو، روشن، سهامی و عقاب، مهم ترین آن بودند.
اما  کارخانه کبریت گلسرخ مشهد که در تابستان ۱۳۲۰خورشیدی تأسیس شده بوده نخستین آنهاست که ظاهرا به پاکستان هم صادر می شده است. ناگفته نماند کبریت روشن هم که به صورت سهامی و با سرمایه ۶۰۰‌ هزار ریال در سال ۱۳۲۳ تأسیس شد، نمونه های صادراتی برای پاکستان داشت.

۳کارخانه، سهم مشهد در سال ۱۳۲۵

کبریت سازی اعلا ی مشهد نیز در سال ۱۳۲۴  تأسیس می‌شود. مهدی سیدی در کتاب «راهنمای کبریت ایران»، این کارخانه را متفاوت از کارخانه «کازرونی» دانسته ولی درچاپ دوم راهنمای کبریت آن را  اصلاح کرده است و نوشته کبریت اعلا، به نام  «کازرونی» هم شناخته می شود. در سال ۱۳۲۵  تعداد بیشتری کارخانه کبریت سازی در مشهد  تأسیس می‌شود. به عنوان مثال کارخانه پرتو مشهد در همین سال راه اندازی و بخشی از تولیداتش صادر می شده است.
احتمالا این کارخانه متعلق به حاج علی کازرونی، تاجر معروف یزدی، مقیم مشهد بوده است که در ۱۸ دی ۱۳۲۵  قصد داشته با استفاده از روشنایی برق، کارگرانش را  به صورت شبانه‌روزی(شب تا صبح) به‌کار بگیرد که به دلیل موافقت نکردن کارخانه برق خسروی، این امر ممکن نشد.
در ادامه اینها،کارخانه کبریت سازی دیگری به نام اعلا نیز در مشهد فعالیت می کرده که براساس مُهر آن، در سال  ۱۳۳۷  تأسیس شده
و در چهار راه بی سیم مشهد قرار داشته است.
در سال ۱۳۲۵   تعداد  بیشتری کارخانه کبریت سازی در مشهد تأسیس می‌شود. به عنوان مثال کارخانه پرتو مشهد در همین سال راه اندازی و بخشی از تولیداتش صادر می شده است.
همچنین کارخانه سهامی مشهد وابسته به شرکت سهامی «پخش توتون چپق و نیمکوب استان نهم» نیز با مدیریت سیدعلی اصغر سیدین فعالیت می کرده است. کارخانه کبریت عقاب و کبریت شرکت تجارتی و صنعتی خراسان مشهد نیز در سال ۱۳۲۵  تأسیس شدند. برخی از این کارخانه ها خیلی زود تعطیل شدند ولی به طور قطعی در اواخر اسفند ۱۳۲۵ سه‌کارخانه کبریت سازی روشن، اعلا و کازرونی در مشهد فعال بوده است.

در این صفحه می خوانید :

اجازه تاسیس کارخانه کبریت‌سازی خراسان از سوی مجلس

ارسال راپورت تلگرافی درباره عملیات راه سازی در شیراز و دزفول

کشف اختلاس ۴‌ هزارریالی هنگام اجرای پروژه راه‌آهن جنوب

استخدام امریکایی‌ها در راه‌آهن جنوب

تعیین یک خزانه دار سوئیسی  برای پست خزانه داری وزارت مالیه

انتشار در روزنامه اطلاعات مورخه 1404/07/24 صفحه 7