روزنامه اطلاعات استان اصفهان روزنامه اطلاعات استان اصفهان
شاید این مطالب برایتان مفید باشد
نابودی منابع آبی «نصف جهان» در اقدامات لاک پشتی اصلاح
کشاورزی سنتی.
مصرف بالای آب در بخش‌های گوناگون به ویژه کشاورزی
سنتی، منابع آبی کشورمان را به ورشکستگی سوق داده و
امسال هم این بحران به دلیل کاهش بارندگی‌ها و افزایش
بی‌سابقه دمای هوا به اوج خود رسیده است؛ منابع آب
بسیاری از مناطق کشورمان به حدی کاهش یافته است
که به سختی می توان نیازهای آب آشامیدنی را هم تامین
کرد.
به گفته مسئولان، بیش از ۸۰درصد منابع آبی ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و ضعف عملکرد در مدیریت آب هم سبب شده است تا این بخش در حفاظت از منابع آبی مورد انتقاد و اتهام قرار بگیرد.
معضلاتی نظیر فرونشست زمین، افزایش کانون‌های انتشار گرد وغبار، کمبود منابع آب آشامیدنی، فاجعه خشک‌شدن تالاب‌ها و دریاچه ارومیه و تبدیل آن به شوره‌زار و همچنین توسعه بی‌رویه باغ‌ها در بالادست زاینده‌رود و خشک‌شدن آن رود و حفر چاه‌های غیرمجاز نمونه‌هایی از نبود مدیریت درست بر منابع آبی است که خیلی از آن ها به بخش کشاورزی ارتباط دارد.
متأسفانه کشت محصولات پُرآب بر، ضعف نظارت به الگوی کشت، عدم استفاده از کشت‌های ترکیبی و محصولات زودبازده و ادامه استفاده از روش‌های آبیاری سنتی سبب کاهش مستمر سطح آب‌های زیرزمینی شده و مصیبت‌های زیادی برای محیط زیست و زندگی انسان‌ها داشته است.
دکتر غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی با صراحت به پایین‌بودن بهره‌وری آب در بخش کشاورزی کشورمان اشاره کرد و جهاد کشاورزی را عامل این وضع دانست و گفت:
«اکنون از هر مترمکعب آب مصرفی فقط ۱.۴کیلوگرم محصول کشاورزی تولید می‌شود.»
وقتی بالاترین مقام بخش کشاورزی یعنی وزیر جهاد کشاورزی از پایین‌بودن بهره‌وری آب در این بخش گلایه می‌کند، نشان می‌دهد که مصرف آب در وضع نامطلوبی قرار دارد و باید چاره‌ای اساسی اندیشید تا علاوه بر مدیریت درست منابع آب، امنیت غذایی کشور هم حفظ و حتی تقویت شود .
ضرورت مدیریت آب در اصفهان
با این که مسئولان به بهره‌وری پایین آب در بخش کشاورزی اذعان دارند؛ اما برخی کارشناسان معتقدند که نباید این واقعیت را به‌صورت کلی به همه کشاورزان تعمیم داد؛ چون در میان فعالان بخش کشاورزی، افرادی با مدیریت هوشمندانه در منابع آب، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری و انتخاب الگوی کشت مناسب، توانسته‌اند با کمترین مصرف آب، بیشترین بازدهی را داشته باشند .
مدیر اجرایی اتاق اصناف کشاورزی مرکز استان اصفهان در این باره به خبرنگار ما می‌گوید:
استان اصفهان اکنون با در اختیار داشتن فقط ۳درصد از اراضی زراعی کشور، موفق شده است ۶درصد از تولیدات کشاورزی ایران را به خود اختصاص دهد که این آمار به‌خوبی نشان‌دهنده مدیریت آب و افزایش بهره‌وری آب و زمین در این منطقه است درحالی‌که اصفهان با بحران شدید کم‌آبی، خشکی زاینده‌رود و اُفت زیاد منابع زیرزمینی مواجه بوده است .
اسفندیار امینی می‌افزاید: در حدود ۴۰سال پیش زاینده‌رود در طول سال جاری بود و به دلیل جریان آب، تمامی قنات‌ها، چاه‌ها و چشمه‌ها آب داشتند و زمین‌های بیشتری در اختیار بخش کشاورزی بود؛ اما اکنون بخش قابل توجهی از آن اراضی، تغییر کاربری داده‌اند و به علت قطع جریان دائمی آب در زاینده‌رود، امروز بسیاری از چاه‌ها خشک و قنات‌ها بدون استثنا خشک شده است و دیگر چشمه‌ای وجود ندارد.
وی می‌گوید: میزان آبی که اکنون از حوضه زاینده‌رود به بخش کشاورزی شهرستان اصفهان اختصاص می‌یابد، نسبت به ۴۰سال گذشته حدود یک‌چهارم کاهش یافته است، طی ۴سال گذشته فقط ۱۷۶روز آب در زاینده‌رود جاری بود و با این که بخش قابل‌توجهی از اراضی کشاورزی طی ۴ دهه گذشته تغییر کاربری داده شده، ولی به دلیل اقداماتی مانند ساخت استخر ذخیره آب، پوشش انهار، انتقال آب به مزارع از طریق لوله‌کشی، استفاده از آبیاری‌های نوین و ساخت گلخانه، حجم و تنوع تولید محصولات کشاورزی افزایش‌یافته و بخش کشاورزی استان اصفهان به‌صورت خودجوش توانسته است با استفاده از ظرفیت خود گام‌های مهمی در مصرف بهینه آب بردارد و تا به بقای خود ادامه دهد؛ اما آیا طی ۴۰سال گذشته مصرف آب در سایر بخش‌های استان هم به یک‌چهارم کاهش‌یافته و تولیدات آنان چندبرابر شده است؟
۲ دهه تلاش برای بهره وری بیشتر
زاینده‌رود مهمترین منبع تأمین‌کننده آب کشاورزی استان اصفهان از غرب تا شرق این استان امتداد دارد و در نهایت به تالاب گاوخونی می‌ریزد .
این رود در مسیر خود زمین‌های کشاورزی را سیراب و سفره‌های زیر زمینی را نیز تغذیه می‌کرد، تا از فرونشست زمین جلوگیری شود؛ اما از زمانی که جریان دائمی آب در آن متوقف شد، منابع آب استان اصفهان کاهش و معضلات زیست‌محیطی استان افزایش یافت.
اما برای این که بخش کشاورزی استان اصفهان بتواند از منابع آب موجود به طور بهینه بهره‌مند شود از ۲ دهه گذشته ۴۰درصد زمین‌های قابل‌کشت آن به سامانه‌های آبیاری نوین مجهز شده است.مدیر آب‌وخاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان درابن باره به خبرنگار ما می‌گوید:
از مجموع ۳۵۰هزار هکتار زمین‌های قابل‌کشت در استان اصفهان تاکنون حدود ۱۴۰هزار هکتار آن طی ۲۰سال گذشته به انواع سامانه‌های آبیاری نوین مجهز شده است و بر اساس برآوردها، حدود ۲۱۰هزار هکتار دیگر از اراضی کشاورزی استان هم ظرفیت نصف به انواع سامانه‌های آبیاری نوین را دارد.
اسحاق شفیعی اردستانی می‌افزاید: بیشترین بهره‌وری در سامانه‌های آبیاری نوین مربوط به آبیاری به روش تیپ (نواری) است و استان اصفهان در ۳سال گذشته در اجرای این سامانه‌ها رتبه نخست را در کشور کسب کرده است.
وی همچنین می‌گوید: طی ۲ سال گذشته، طرح آبیاری هوشمند در ۳۰۰۰هکتار از اراضی کشاورزی استان اصفهان اجرا شده است و اصفهان در اجرای این طرح رتبه نخست را در کشور دارد؛ این طرح مکمل سامانه‌های نوین آبیاری است و سبب می‌شود تا آب بر اساس نیاز واقعی گیاه و نه بر اساس نوبت آبیاری زمین تأمین شود و موجب افزایش بهره‌وری آب می‌شود.
چالش‌های توسعه آبیاری نوین
استفاده از روش‌های نوین آبیاری در حالی راهکار مؤثری برای مدیریت مصرف آب و افزایش بهره‌وری در کشاورزی است که مهمترین مانع در تسریع اجرا و گسترش آن، کمبود اعتبارات لازم و اراضی پراکنده به صورت خرده‌مالک است.
مدیر آب‌وخاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان می‌گوید:
این سازمان سال‌های گذشته توانسته است بخش قابل‌توجهی از زمین‌های زراعی قابل‌کشت استان را به سامانه‌های نوین آبیاری نوین مجهز کند ولی به دلیل کمبود اعتبارات دولتی، اجرای این طرح‌ها به‌کندی پیش می‌رود.
اسحاق شفیعی اردستانی می‌افزاید: اکنون حدود ۱۰هزار هکتار تقاضا از سوی کشاورزان استان اصفهان برای اجرای طرح‌های نوین آبیاری به ثبت رسیده است که اجرای آنها در مجموع به حدود ۷۰۰میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و اعتبارات امسال سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان برای اجرای طرح‌های نوین آبیاری متناسب با تقاضای استان نیست و تسهیلات بانکی هم بیشتر به سایر بخش‌های کشاورزی مانند دامداری، زراعت و باغبانی اختصاص داده می‌شود.
وی می‌افزاید: تصویب شده است که ۸۰درصد منابع مالی حاصل از محل مولدسازی زمین‌های سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان به حوزه آب‌وخاک استان اختصاص یابد و در صورت تحقق آن، می‌توان سالانه حداقل ۵۰۰۰هکتار از اراضی کشاورزی استان را به سامانه‌های آبیاری نوین تجهیز کرد.
به گفته وی، بخش قابل‌توجهی از اراضی کشاورزی استان اصفهان به‌صورت پراکنده و خرده‌مالک است که بیشتر آنها به روش‌های سنتی آبیاری می‌شود و بهره‌وری بسیار پائینی هم دارند.
آن طور که پیداست، برای تجهیز اراضی کشاورزی به سامانه‌های نوین آبیاری راه طول و درازی در پیش است، چون فقط در استان اصفهان حدود ۲۱۰هزار هکتار اراضی کشاورزی دیگر باقی مانده است که قابلیت تجهیز به این سامانه‌ها را دارند و اگر در خوش‌بینانه‌ترین حالت سالانه فقط ۵۰۰۰هکتار آن به سامانه‌های نوین مجهز شوند، دستکم ۴۲ سال زمان می‌برد در حالی که بحران آب روزبه‌روز جدی‌تر می‌شود و با ادامه روند فعلی مصرف آب، مشخص نیست که تا آن زمان حتی به قدر کافی آب آشامیدنی خواهیم داشت یا نه؟!
مساله کم‌آبی در ایران ما فقط به ۲ دهه اخیر محدود نمی‌شود و اگر وزارت نیرو به عنوان متولی تأمین آب کشور طی ۴۰سال گذشته به جای توصیه‌های سالانه برای صرفه‌جویی در مصرف آب با همکاری جهاد کشاورزی مدیریت اصولی و بلندمدت منابع آب را در دستور کار قرار می‌دادند، امروز دغدغه تأمین آب آشامیدنی را نداشتیم.
اصفهان – خبرنگار اطلاعات: محمدرضا کلاهدوزان
انتشار درصفحه مخصوص اصفهان در اطلاعات آنلاین مورخه 1404/05/18
