صنعت فولاد با این ساختار به بند کشیده شد
روزنامه اطلاعات اصفهان
12 ساعت پیش
اخبار استان اصفهان, فولاد مبارکه
12 بازدید
شاید این مطالب برایتان مفید باشد
قیمت‌گذاری دستوری ، نوسانات نرخ ارز ،
فقدان استراتژی منسجم در توسعه معادن
سنگ‌آهن وبحران فزاینده انرژی ، توسعه
صنعت فولاد رابه چالش کشیده است
اطلاعات نوشت: صنعت فولاد در اقتصاد
ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و نقشی اساسی
در توسعه صنعتی، ایجاد اشتغال و تأمین
نیازهای ساختاری ایفا می‌کند.
این صنعت نه‌تنها تامین‌کننده مواد اولیه
بسیاری از صنایع پایین‌دستی (از جمله
ساختمان، خودروسازی و صنایع تولیدی)
است، بلکه سهم قابل توجهی نیز در صادرات
غیرنفتی و ارزآوری برای کشور دارد.
در سال‌های گذشته، صنعت فولاد ایران پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته و توانسته است با وجود تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی، جایگاه خود را در میان تولیدکنندگان بزرگ فولاد جهان تثبیت کند.
با این حال، مشکلات داخلی نظیر نارسایی‌های زیرساختی در بخش انرژی، سیاست‌های دولتی بعضاً ناسازگار با منافع تولیدکنندگان، نوسانات سیاست‌های ارزی و قیمت‌گذاری دستوری، چالش‌هایی جدی بر سر راه این صنعت ایجاد کرده است.
از سوی دیگر، تغییرات بازار جهانی فولاد، افت‌وخیز قیمت‌های بین‌المللی و رقابت منطقه‌ای، بر وضعیت صادرات و درآمدهای ارزی فولادسازان ایرانی تأثیر گذاشته است.
ایران در حال حاضر یکی از تولیدکنندگان بزرگ فولاد در سطح جهان به شمار می‌رود.
طبق آمارهای جدید، تولید سالانه فولاد خام کشور در سال‌های اخیر عموماً در بازه ۳۰ تا ۳۵ میلیون تن قرار داشته است.
هرچند این رقم هنوز فاصله قابل توجهی با هدف ۵۵ میلیون تنی تعیین‌شده در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ دارد، اما رشد تولید فولاد ایران نسبت به دو دهه گذشته چشمگیر بوده و کشور توانسته است با این میزان تولید، جایگاه دهمین تولیدکننده فولاد جهان را به خود اختصاص دهد.
این ارتقای جایگاه، برای کشوری که تا پیش از این در رده‌های پایین‌تر تولید جهانی بود، یک موفقیت صنعتی محسوب می‌شود.
درهمین حال ، سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ برای صنعت فولاد ایران اهداف مشخص و بلندپروازانه‌ای تعیین کرده بود که مهم‌ترین آنها تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام در سال ۱۴۰۴ و قرار گرفتن ایران در میان هفت تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا بود.
اکنون با رسیدن به سال پایانی این چشم‌انداز، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که این اهداف به طور کامل محقق نشده است.
تولید فولاد خام کشور اگرچه رشد مداومی داشته، ولی تاکنون در محدوده ۳۰ تا ۳۵ میلیون تن در سال متوقف مانده است. حتی در بهترین حالت، چنانچه تمامی ظرفیت‌های نصب‌شده فعال شوند، دستیابی به تولید ۵۵ میلیون تن در بازه زمانی بسیار کوتاه باقیمانده عملاً دور از دسترس به نظر می‌رسد.
بحران‌های انرژی در سال‌های اخیر تولید فولاد را مستقیماً تحت تأثیر قرار داده است.
قطعی گسترده برق در تابستان ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ و نیز محدودیت شدید گاز در زمستان‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ موجب شد بسیاری از واحدهای فولادسازی به ویژه در بخش احیای مستقیم (تولید آهن اسفنجی) با توقف یا کاهش جدی تولید مواجه شوند.
برای مثال، در سال ۱۴۰۲ برخی کارخانه‌های بزرگ ناچار شدند تا بیش از ۳۰ درصد کاهش مصرف گاز را در فصل سرد تحمل کنند و حتی چندین هفته تولید خود را متوقف نمایند. این وقفه‌ها در تولید، مستقیماً دستیابی به اهداف کمی را دورتر کرده است.
علاوه بر این، مشکلات ساختاری داخلی مانند قیمت‌گذاری دستوری محصولات فولادی، نوسانات نرخ ارز و فقدان استراتژی منسجم در توسعه معادن سنگ‌آهن، همگی نقش داشته‌اند.
قیمت‌گذاری دستوری و سرکوب قیمت‌ها در برهه‌هایی از زمان، سودآوری طرح‌های توسعه را کاهش داد و جریان نقدینگی لازم برای سرمایه‌گذاری‌های جدید را تضعیف کرد.
همچنین ناپایداری سیاست‌های ارزی و الزام فولادسازان به عرضه ارز حاصل از صادرات در نرخ‌های غیررقابتی، انگیزه صادرات و توسعه بازارهای جدید را کاهش داد.
نباید از نظر دور داشت که رقابت منطقه‌ای نیز افزایش یافته است.
برخی کشورهای همسایه ایران طی این سال‌ها سرمایه‌گذاری سنگینی در ایجاد ظرفیت‌های جدید فولاد انجام داده‌اند و در بازار صادراتی منطقه رقبای ایران شده‌اند.
این مسئله نیز بخشی از بازار بالقوه‌ای را که ایران می‌توانست برای محصولات اضافی خود در نظر داشته باشد، محدود کرده است.
با این اوصاف، هرچند صنعت فولاد ایران تا سال ۱۴۰۴ به تمامی اهداف ترسیم‌شده دست نیافته، اما دستاوردهای مهمی کسب کرده است.
کشور اکنون در تولید فولاد خودکفا بوده و حتی مازاد تولید را صادر می‌کند.
ایران در سال‌های اخیر همواره بین ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان بوده و گاهی با اندکی افزایش تولید می‌تواند تا رتبه‌های ۸ یا ۹ نیز صعود کند.
از منظر توسعه زیرساختی، امروز کارخانه‌های متعدد فولاد در اقصی نقاط کشور (اصفهان، خوزستان، هرمزگان، خراسان، کرمان و غیره) فعال‌اند و زنجیره کامل تولید از کنسانتره سنگ‌آهن تا محصولات نهایی شکل گرفته است.
این موارد سرمایه ارزشمند صنعتی کشور محسوب می‌شوند که می‌تواند پایه‌ای برای تحقق اهداف بزرگ‌تر در دهه‌های آتی باشد.
به طور خلاصه، می‌توان گفت هدف تولید ۵۵ میلیون تن در افق تعیین‌شده تحقق نیافته و صنعت فولاد کشور به حدود دوسوم هدف کمّی خود رسیده است.
همچنین هدف جایگاه هفتم جهانی نیز با باقی ماندن ایران در حدود رتبه دهم حاصل نشده است.
این عدم تحقق، بیش از آنکه ناشی از ضعف در اراده صنعتگران باشد، بازتابی از مشکلات زیرساختی، سیاستی و محیطی است.
اشتغال‌زایی گسترده و اثرات ملی آن
صنعت فولاد به عنوان یک صنعت مادر، نقشی کلیدی در اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم در اقتصاد ایران ایفا می‌کند.
بر اساس آمارهای موجود، صنایع فولادی ایران به طور مستقیم حدود ۱۴۰ هزار نفر را مشغول به کار کرده‌اند.
این رقم قابل توجه، صنعت فولاد را در زمره بزرگ‌ترین بخش‌های صنعتی کشور از حیث اشتغال مستقیم قرار می‌دهد.
اما اهمیت واقعی فولاد در اشتغال، با در نظر گرفتن مشاغل غیرمستقیم روشن‌تر می‌شود.
فعالیت صنعت فولاد به شکل‌گیری و پویایی صنایعی در بالادست و پایین‌دست انجامیده که هر یک خود اشتغال قابل توجهی ایجاد کرده‌اند.
در بالادست، بخش معدن (استخراج سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، تولید آهک) سهم بالایی در استخدام نیروی کار مناطق مختلف کشور دارد.
در پایین‌دست نیز کارخانجات نورد (تولید میلگرد، تیرآهن، ورق و مقاطع فولادی)، واحدهای لوله و پروفیل‌سازی، صنایع خودروسازی، لوازم خانگی، ساختمانی همگی به نحوی وابسته به محصولات فولادی بوده و استمرار و توسعه فعالیتشان متکی به تولید فولاد است.
به طور کلی برآورد می‌شود که حدود ۸ درصد از کل اشتغال غیرمستقیم کشور با صنعت فولاد در ارتباط باشد.
به عبارتی، از هر ۱۲ شغل غیرمستقیم در اقتصاد، یک شغل به دلیل وجود و فعالیت صنعت فولاد پایدار مانده است.
درعین حال ، از جمله مهم‌ترین چالش‌های صنعت فولاد می‌توان به عدم تحقق کامل اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، محدودیت‌های شدید انرژی در فصول مختلف سال، افزایش چندبرابری قیمت حامل‌های انرژی، اعمال سیاست‌های دستوری در قیمت‌گذاری، ناپایداری مقررات صادراتی، فشارهای ناشی از سیاست‌های مسکن و ساختار نامتوازن نیروی انسانی اشاره کرد. این چالش‌ها، هم هزینه تمام‌شده تولید را افزایش داده و هم حاشیه سود شرکت‌ها را به شدت کاهش داده‌اند.
در این راستا، پیشنهادهای کلیدی قابل ارایه است:
تدوین و اجرای «سند جامع انرژی صنایع» با هدف تخصیص عادلانه منابع انرژی در شرایط بحرانی و تضمین پایداری تولید در صنایع راهبردی، بازبینی سیاست‌های قیمت‌گذاری و حذف تدریجی مداخلات دستوری، به‌ویژه در حوزه فولاد، و استفاده از ابزارهای مالیاتی برای تنظیم بازار، توسعه زیرساخت‌های انرژی اختصاصی صنایع فولادی (مانند نیروگاه‌های اختصاصی و خطوط انتقال گاز اختصاصی) با حمایت دولت، تسهیل فرآیندهای صادراتی و اصلاح سیاست‌های ارزی با هدف بازگشت حداکثری منافع صادراتی به خود صنعت، اصلاح تدریجی ساختار نیروی انسانی مازاد از طریق برنامه‌های بازنشستگی پیش از موعد، آموزش‌های مجدد و توسعه اتوماسیون، ایجاد ثبات در مقررات و پرهیز از صدور تصمیمات خلق‌الساعه در حوزه‌های مختلف مرتبط با تولید، انرژی و صادرات وحمایت از پروژه‌های تحقیق و توسعه در زمینه کاهش مصرف انرژی، بهینه‌سازی تولید و تولید فولاد سبز، از جمله این پیشنهادها به شمار می آید.
در نهایت، صنعت فولاد ایران تنها با اتخاذ رویکردی جامع‌نگر، علمی و منصفانه از سوی دولت و نهادهای حاکمیتی می‌تواند از مسیر بحران‌های فعلی عبور کرده و به جایگاهی شایسته در زنجیره ارزش جهانی دست یابد.
تحقق این هدف نه‌تنها سودآوری صنایع و اشتغال ملی را تضمین می‌کند،
بلکه زمینه‌ساز توسعه پایدار و مقاوم‌سازی اقتصاد ایران در برابر تکانه‌های خارجی خواهد شد.
با دوستانتان به اشتراک بگذارید
روزنامه اطلاعات استان اصفهان روزنامه اطلاعات استان اصفهان
