استان اصفهان در رتبه نخست فرونشست
روزنامه اطلاعات اصفهان
3 ساعت پیش
اخبار استان اصفهان, اخبار و گزارش های ویژه
10 بازدید
شاید این مطالب برایتان مفید باشد
اگر تا پیش از این، فرونشست در دشتها آرام
و بیصدا پیش میرفت، در حال حاضر به برخی
شهرهای بزرگ نیز رسیده است
اسما پورزنگیآبادی – روزنامه اطلاعات| فرونشست زمین، مناطق گستردهای از ایران را فرا گرفته است.
در تازهترین گزارش، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که ۳۰ استان از ۳۱ استان کشور، درگیر فرونشست زمین هستند؛
پدیدهای که کارشناسان آن را نتیجه دههها برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی میدانند و هشدار میدهند که ادامه این روند میتواند به ساختمانها، زیرساختها و تأسیسات اعم از جادهها، ریلها، فرودگاهها، زمینهای کشاورزی و حتی آثار تاریخی و تمدنی، آسیبهای جدی و حتی غیرقابل جبرانی وارد کند.
اگر تا پیش از این، فرونشست در دشتها آرام و بیصدا پیش میرفت، در حال حاضر به برخی شهرهای بزرگ نیز رسیده است.
پایین رفتن تدریجی یا ناگهانی سطح زمین در گسترهای وسیع (پهنهای) یا محدود (بهصورت نقطهای یا خطی) در اثر عوامل طبیعی یا غیرطبیعی را فرونشست میگویند. برمبنای یک تحقیق جهانی معتبر، ایران بعد از چین و اندونزی، رتبه سوم را از نظر وسعت پهنههای فرونشستی زمین دارد!
حال بد زمین در ایران
بنا به گفته دکتر علی بیتاللهی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، مساحت تقریبی پهنههای فرونشستی کشور حداقل حدود ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار برآورد میشود که تقریبا معادل ۱۱ درصد از مساحت سرزمینی ایران است.
او میگوید: اگرچه از نظر وسعت پهنههای فرونشستی، رتبه سوم جهان را داریم اما از لحاظ تعداد پهنههای فرونشستی با عدد بالا در دنیا اولین کشور هستیم؛ به طوری که ۱۸ استان کشور نرخ فرونشست بالای ۱۰ سانتیمتر دارند.
در استان کرمان در چندین پهنه، عدد فرونشست زمین به بالای ۱۰ سانتیمتر در سال میرسد؛ این در حالی است که تجربیات جهانی نشان میدهد حدود پنج درصد پهنههای فرونشستی شناساییشده در کل دنیا عدد بالای ۱۰ سانتیمتر دارند! این آمارها بهخوبی نشان میدهد که چطور بیرحمانه با منابعطبیعی این سرزمین، بازی کردهایم.
مشاور رئیس سازمان محیطزیست در حوزه فرونشست زمین، در سمینار «چالشهای آبی رفسنجان» میافزاید: هماکنون وسیعترین پهنههای فرونشستی کشور بهترتیب در خراسان رضوی، کرمان و فارس قرار دارد.
همچنین، بیشترین مقدار نرخ سالیانه فرونشست زمین در کل کشور در استان کرمان و در محدوده ۱۰ کیلومتری جنوب غربی بهرمان رفسنجان مشاهده شده است. مقدار فرونشست سالانه در این ناحیه به حدود ۴۰ سانتیمتر میرسد! در کشور، پهنههای فرونشستی متعددی شناسایی شده اما در هیچ استانی، مقدار نرخ فرونشست (میزان پایین رفتن سطح زمین در واحد زمان) آن هم در چند پهنه مجزا به میزان نرخهای ثبتشده در استان کرمان نیست. بنابراین، استان کرمان یکی از اولویتدارترین استانهای در خطر فرونشست زمین در کل کشور است.
شهرهای در خطر
بنا به گفته سخنگوی مدیریت بحران کشور، از نظر تعداد شهرهای در معرض فرونشست، استان اصفهان در رتبه نخست است و پس از آن خراسان رضوی، فارس و تهران قرار دارند. بیشترین جمعیت تحتتأثیر فرونشست نیز در استانهای تهران، خراسان رضوی و اصفهان زندگی میکنند.
حسین ظفری میگوید: از اوایل دهه ۱۳۵۰ خورشیدی، برداشت آب زیرزمینی شدت گرفت و توجه کشاورزان و سایر بهرهبرداران به منابع زیرزمینی افزایش یافت. به تدریج با این برداشتها و تشدید خشکسالیها، فرونشست زمین در برخی مناطق کشور شدت گرفت و این روند تاکنون ادامه دارد.
سراب توسعه
عباس کشاورز، رئیس انجمن آبیاری و زهکشی ایران و هدی کهریزی، رئیس گروه آب و محیط زیست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران، در مقالهای با عنوان «فرونشست؛ فاجعهای خاموش، دستاورد سراب توسعه» با یادآوری این نکته که زیستن با کمآبی، میراث ایرانیان است میگویند: « ایجاد و ابداع سازهها و شیوههای هوشمندانهای مانند قنات و آبانبار و همچنین بهرهبرداری جمعی از منابع آب و تشکیل نهادهای محلیِ نگهداری و توزیع آب از جمله رویکردهای پایدار و کارآمد ایرانیان برای مواجهه با این مسأله بود اما ورود فناوریهای برداشت سریع و آسان به بخش آب در دهههای ۳۰ و ۴۰ شمسی در کنار افزایش درآمدهای نفتی، اجرای قانون اصلاحات ارضی و دولتی شدن مدیریت منابع آب، به جای آنکه در تکامل سیستمهای سنتی پایدار بهرهبرداری از منابع آب ایفای نقش کند، ضمن ترکیب نادرست با سیاستهای کلان، موجب گسست نظام فوق شد.
از دهه ۶۰ خورشیدی به بعد، توسعه سطح زیرکشت کشاورزی، توزیع غیرعادلانه منابع، فشار سیاسیون بر توسعه کشاورزی و ایجاد تسهیلات و تمهیدات برای بهرهبرداری بیشتر از منابع آبی، افزایش تعداد کشاورزان و انتظار ایجاد معیشت برای شاغلان رو به ازدیاد، کاهش سرانه زمین و عدم کارآیی توسعه اقتصادی ملی، همگی زمینهساز بحران عظیم منابع آب زیرزمینی شد. همچنین، قانون توزیع عادلانه آب به برداشت فزاینده از منابع انجامید؛ بهطوری که تعداد چاههای کشاورزی از حدود ۴۷ هزار حلقه در دهههای ۵۰ و ۶۰ به بیش از یک میلیون حلقه در سالهای اخیر رسیده است که بیش از ۴۵ درصد آنها غیرمجازند!
در این شرایط، اضافهبرداشت تجمعی از منابع آبی کشور بین ۱۴۵ تا ۳۵۰ میلیارد مترمکعب تخمین زده شده که در ابتدا موجب افزایش هزینههای اقتصادی برداشت آب شد، سپس افت کیفیت آب چاهها را رقم زد، بر کیفیت خاک اراضی تحت آبیاری تأثیر منفی گذاشت و موجب کاهش عملکرد محصولات و در نهایت بروز پدیده شوم فرونشست زمین شد.»
این دو کارشناس با هشدار نسبت به ادامه وضع موجود، تصریح میکنند: «تنها راهحل واقعی، تغییر پارادایم توسعه از جمله تغییر مدل کشاورزی از توسعه افقی به بهرهوری عمودی و هوشمند، تغییر از وضعیت استخراج بیرویه به سمت تعادلبخشی، تغییر از تمرکزگرایی به سمت مدیریت محلی و مشارکت واقعی جوامع بومی، احیای قنوات و حمایت مالی از بازسازی آنها، ارزیابی دقیق خسارات فرونشست و تدوین برنامههای جبران و سازگاری است.
ما امروز بر سر دو راهی هستیم که یا به میراث هزاران ساله خود بازگردیم و با طبیعت همزیست شویم یا در سراب توسعه، ویرانی سرزمینمان را تماشا کنیم. اگر امروز کاری نکنیم، شاید فردا بسیاری از شهرهای تاریخی، آثار باستانی و فرهنگی کشور نظیر تختجمشید، میدان نقشجهان و سیوسه پل اصفهان و یا دشتهای سبز کشور تنها نامهایی بر صفحات کتابهای تاریخ باشند.»
کاهش برداشت آب
طی ماههای گذشته و بهویژه با پدیدار شدن ترکهای ناشی از فرونشست زمین در برخی از بناهای تاریخی مهم کشور، موضوع فرونشست، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه مقامات و کارشناسان قرار گرفته و راهکارها نیز مشخص است.فرونشست، تنها یک مسأله زمینشناختی نیست بلکه نشانهای آشکار از بحران مدیریت منابع آب و بهرهبرداری بیش از حد از آبهای زیرزمینی است. وقتی آبخوانها تاب برداشتهای بیرویه را از دست میدهند، زمین نیز توان ایستادگی خود را از دست داده و دچار نشستهای برگشتناپذیر میشود. در چنین شرایطی، مواجهه علمی با این پدیده اهمیت مییابد.
علی رشیدی، کارشناس مسئول فرونشست زمین و فروچالهها در اداره کل زمینشناسی استان کرمان در گفتگو با « اطلاعات» در خصوص این که آیا راهی برای کنترل فرونشست و نجات زمین در ایران وجود دارد یا نه، میگوید: از آنجا که فرونشست زمین بهدلیل برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی اتفاق افتاده، مهمترین کاری که باید انجام شود کنترل اضافه برداشت است.
چنانچه اضافه برداشت از منابع آبی کنترل نشود، میتوان گفت که هیچ راهکار دیگری به نتیجه نخواهد رسید. یکی از مناطقی که شرایط حادی در زمینه فرونشست زمین داشته و در کنترل آن نیز تجربههای بسیار موفقی دارد، توکیوی ژاپن است که در دهه ۱۹۶۰ میلادی بهشدت با مشکل فرونشست مواجه بود اما در مقطعی، ممنوعیت کامل برداشت از منابع آب زیرزمینی را اعمال کردند و نتیجه هم گرفتند.
وی میافزاید: وقتی برداشت از منابع آبی را کاهش میدهیم یا ممنوع میکنیم باید منابع آبی جایگزین برای تقاضاهای موجود در نظر بگیریم. در این خصوص، یکی از تجربیات موفق در دنیا استفاده از تصفیه فاضلاب و پسابها در برخی از مصارف متناسب با آنهاست.
یکی دیگر از کارهای بسیار مهم که در کشور ما نیز ظرفیتش وجود دارد و اقداماتی در آن زمینه شروع شده، استفاده از آبشیرینکنها و انتقال آب از دریاست. البته این نکته را بگویم که در کشور ما بهدلیل محدودیت منابع آبی، انتقال آب درونحوضهای چندان موفق نخواهد بود؛ کمااینکه اکنون تبعات اجتماعی طرحهایی را که در گذشته اجرا شدهاند، شاهدیم.
بنابراین، نباید چندان روی انتقال آب درونحوضهای حساب کنیم ولی نصب آبشیرینکنها و انتقال آب از دریاهای آزاد که خوشبختانه دسترسی خوبی هم به آن داریم یک راهکار مؤثر است.
فرصتهای تغییر اقلیم
میتوان فرونشست زمین را نهفقط بهعنوان یک تهدید، بلکه بهعنوان فرصتی برای مدیریت هوشمندانه منابع آب در نظر گرفت.
رشیدی، کارشناس زمینشناسی با اشاره به تغییرات اقلیمی در کشور میگوید: اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم را بهصورت کاهش بارندگیها یا تغییر الگوی بارشها بهصورت سیلآسا و حتی جابهجایی فصلها شاهدیم. در بسیاری از مناطق، بارندگی باعث بروز سیلاب میشود، یکی از راهکارهای خیلی خوب میتواند کنترل این سیلابها و استفاده از آن برای تغذیه مصنوعی آبخوانها باشد.
اجرای همه این راهکارها مستلزم آن است که نهاد قانونی حاکمیتی قدرتمندی داشته باشیم و نهادهای مسئول در مدیریت آبخوانها اختیارات واقعی و پشتوانه قانونی لازم را داشته باشند تا اگر قرار به سهمیهبندی در برداشت آب شد، بهطور واقعی اجرا شود یا چاههای غیرمجاز مسدود و جریمههای بازدارنده بهدرستی اعمال شوند. حتما باید نهادهای مسئول را تقویت کنیم.
عامل بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت، مشارکت و همراهی همه ذینفعان است. هر اقدامی چنانچه همکاری و مشارکت همگانی را نداشته باشد موفق نخواهد بود.
با دوستانتان به اشتراک بگذارید
روزنامه اطلاعات استان اصفهان روزنامه اطلاعات استان اصفهان
